Obrzęk limfatyczny – objawy, diagnoza i leczenie
Co to jest obrzęk limfatyczny?
Obrzęk limfatyczny to przewlekły stan, w którym bogaty w białko płyn gromadzi się w tkance, ponieważ drenaż przez układ limfatyczny jest upośledzony. Rezultatem jest widoczny i wyczuwalny obrzęk, zwykle na rękach lub nogach. Obrzęk limfatyczny może być wrodzony (pierwotny) lub nabyty w trakcie życia (wtórny) – na przykład po operacji, radioterapii lub infekcji. Obrzęk limfatyczny częściej dotyka kobiety niż mężczyzn.
Przyczyny: Dlaczego powstaje obrzęk limfatyczny?
Obrzęk limfatyczny występuje, gdy układ limfatyczny jest zaburzony, a przez to płyn limfatyczny nie może być już wystarczająco usuwany. Wynikające z tego gromadzenie się płynu w tkance prowadzi do widocznego obrzęku. Jeśli chodzi o przyczynę, istnieją dwie podstawowe formy:
- Pierwotny obrzęk limfatyczny jest wrodzony i spowodowany wadami układu limfatycznego lub niewystarczającą liczbą naczyń limfatycznych. Zwykle występuje rodzinnie.
- Wtórny obrzęk limfatyczny jest spowodowany czynnikami zewnętrznymi, takimi jak operacja, radioterapia, inne choroby, infekcje lub urazy, które uszkadzają układ limfatyczny.
Objawy obrzęku limfatycznego
Typowe objawy obrzęku limfatycznego to
- obrzęk jednej lub więcej części ciała, zwykle asymetryczny
- uczucie ucisku i ciężkości w dotkniętym obszarze
- ograniczona mobilność
- zmiany skórne (stwardnienie, zgrubienie, łuszczenie)
- skłonność do stanów zapalnych lub infekcji (np. DLA lub róży)
- pozytywny objaw Stemmera (fałd skóry na palcach u rąk i nóg nie daje się unieść)
W początkowych stadiach obrzęk jest zawsze odwracalny. W miarę postępu obrzęk staje się trwały, a tkanka twardnieje (zwłóknienie).
Nie masz pewności, czy cierpisz na obrzęk limfatyczny? Możesz sprawdzić objawy i powiązane choroby w zestawieniu poniżej.
Diagnoza: Jak diagnozuje się obrzęk limfatyczny?
Diagnozę stawia się na podstawie badania fizykalnego przeprowadzonego przez specjalistę (flebologa, chirurga naczyniowego). Procedury obrazowania są tutaj niezbędne, aby wykluczyć inne wskazania i określić nasilenie obrzęku limfatycznego. Ważne kroki to
- Wywiad medyczny: zebranie wywiadu medycznego, czynniki ryzyka (np. operacje, choroby nowotworowe).
- Badanie kliniczne: wyniki badania wzrokowego i palpacyjnego, objaw Stemmera
- Obrazowanie: sonografia, elastografia, skan 3D, limfoscyntygrafia, ICG lub MRI w celu wizualizacji układu limfatycznego
Wczesna diagnoza ma kluczowe znaczenie dla zapobiegania postępowi choroby. Tutaj można znaleźć więcej informacji na temat procedur diagnostycznych w JCC.
Obrzęk limfatyczny, obrzęk lipidowy czy otyłość?
Obrzęk limfatyczny należy wyraźnie odróżnić od obrzęku lipidowego. Podczas gdy obrzęk lipidowy charakteryzuje się symetrycznym, bolesnym przerostem i dyslokacją tkanki tłuszczowej, obrzęk limfatyczny charakteryzuje się nagromadzeniem płynu w wyniku upośledzonego drenażu limfatycznego. Otyłość może również prowadzić do obrzęku, ale bez typowych cech obrzęku limfatycznego. W przypadku braku bólu obrzęk limfatyczny można również pomylić z lipohipertrofią. Poniżej znajduje się przegląd objawów.
Odróżnianie obrzęku lipidowego od lipohipertrofii, obrzęku limfatycznego i otyłości
| Obrzęk limfatyczny | „Obrzęk“ lipidowy | Lipohipertrofia | Otyłość | |
|---|---|---|---|---|
|
Wzrost tkanki tłuszczowej |
|
|
|
|
|
Nierówna proporcja kończyn do tułowia |
|
|
|
|
|
Obrzęk |
|
|
|
|
|
Ból uciskowy |
|
|
|
|
|
Symetria |
|
|
|
|
= obecny
= nieobecny
= możliwy
Leczenie: Co pomaga w przypadku obrzęku limfatycznego?
Leczenie obrzęku limfatycznego opiera się na tak zwanej kompleksowej fizykalnej terapii odbarczającej czyli redukcyjnej – uznanej standardowej procedurze leczenia zachowawczego. Kompleksowej fizykalnej terapii to multimodalna koncepcja składająca się z pięciu głównych filarów i dwóch faz.
Pięć filarów CDT
- Manualny drenaż limfatyczny
Ta specjalna technika masażu stymuluje przepływ limfy i pomaga zmobilizować nagromadzony płyn z tkanki. Jest on wykonywany jako element składowy/etap kompleksowej terapii redukcyjnej, a w razie potrzeby może być również stosowany długoterminowo. - Terapia uciskowa
Po drenażu limfatycznym na dotkniętą część ciała nakłada się specjalne bandaże lub adaptacyjne systemy kompresyjne. Zapobiegają one ponownemu gromadzeniu się płynu i pomagają uformować tkankę. Kompresja jest środkiem stosowanym przez całe życie i musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb.
- Terapia ruchowa
Ruch pod kompresją dodatkowo wspomaga drenaż limfatyczny. Odpowiednie aktywności to np. spacery, pływanie lub specjalna gimnastyka przeciwobrzękowa. Celem jest aktywacja pompy mięśniowej i utrzymanie mobilności. - Pielęgnacja skóry
Skóra w obszarze obrzęku jest szczególnie wrażliwa i podatna na infekcje. Codzienna, delikatna pielęgnacja produktami nawilżającymi jest niezbędna, aby uniknąć powikłań, takich jak egzema lub róża. - Samozarządzanie i szkolenia
Pacjenci uczą się, jak samodzielnie wspierać swoją terapię – np. poprzez prawidłowe zakładanie kompresji, pielęgnację skóry i ruch. Szkolenia prowadzone przez wykwalifikowany personel są ważnym elementem długoterminowej opieki.
Dwa etapy kompleksowej fizycznej terapii przeciwobrzękowej
Etap I – faza przeciwobrzękowa
Celem jest maksymalne zmniejszenie obrzęku, złagodzenie stwardnień i przywrócenie równowagi w tkankach. Faza odciążenia obejmuje powtarzalny ręczny drenaż limfatyczny w połączeniu z długotrwałą terapią kompresyjną za pomocą medycznych systemów kompresji adaptacyjnej lub bandażowania, terapią ruchową i pielęgnacją skóry. Ręczny drenaż limfatyczny jest intensywny (kilka razy w tygodniu) i może być wykonywany w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych.
Faza II – faza podtrzymująca
Utrzymuje się maksymalny stan odciążenia. Stabilizacja i dalsza poprawa efektów terapii uzyskiwana jest poprzez indywidualnie dopasowaną płasko dzianą kompresję oraz ręczny drenaż limfatyczny wykonywany raz lub dwa razy w tygodniu. Środki te są indywidualnie dopasowywane i kontynuowane przez dłuższy czas, wraz z terapią ruchową i pielęgnacją skóry.
W zaawansowanych przypadkach lub w przypadku pogorszenia stanu pomimo terapii można również rozważyć zabiegi operacyjne, takie jak przeszczepy naczyń limfatycznych lub liposukcja, jednak tylko po dokładnym rozważeniu i w specjalistycznych ośrodkach.
Etapy obrzęku limfatycznego: przebieg choroby
Obrzęk limfatyczny dzieli się na cztery stadia kliniczne, które opisują stopień zaawansowania i zmiany w tkankach. Podział ten pomaga w diagnozie, planowaniu terapii i kontroli przebiegu choroby:
Stopień 0 – stadium utajone
W tym wczesnym stadium układ limfatyczny jest już uszkodzony, ale nie występują jeszcze widoczne obrzęki. Zdolność transportowa naczyń limfatycznych jest ograniczona, mogą pojawić się pierwsze objawy, takie jak uczucie ciężkości lub napięcia.
Stopień I – obrzęk limfatyczny odwracalny
Pojawia się miękki, uciskiwalny obrzęk, który ustępuje częściowo lub całkowicie w ciągu nocy lub po uniesieniu kończyny. Skóra pozostaje niezmieniona, tkanka nie jest stwardniała.
Stopień II – obrzęk limfatyczny nieodwracalny spontanicznie
Obrzęk jest trwały i nie można go całkowicie cofnąć. Tkanka zaczyna twardnieć (zwłóknienie), skóra może się pogrubiać. Ręczny drenaż limfatyczny nadal działa, ale cofnięcie obrzęku jest ograniczone.
Stopień III – zaawansowany obrzęk limfatyczny (słoniowacizna)
W tym zaawansowanym stadium tkanka jest znacznie stwardniała i zdeformowana. Dochodzi do wyraźnych zmian skórnych, takich jak hiperkeratoza, brodawczakowatość lub tworzenie się przetok. Ruchomość jest znacznie ograniczona, a ryzyko infekcji zwiększone.
Wczesne rozpoczęcie terapii – najlepiej już w stadium 0 lub I – może znacznie spowolnić postęp choroby i poprawić jakość życia.
